Sveti Sava je bio srpski princ, monah, književnik i prvi arhiepiskop nezavisne Srpske pravoslavne crkve.
Život Rastka Nemanjića
Podržavanjem nadležnosti patrijarha tadašnjeg Konstantinopolja, a današnjeg Istanbula, osigurao je privrženost srpskog hrišćanstva istočnjačkom. Takođe je imao veliki uticaj na kulturno-umetnički razvoj Srbije, posebno na razvoj srpske srednjovekovne književnosti, pišući hronike o vladavini svoga oca.
Sveti Sava
Rođen je 1175. godine kao Rastko Nemanjić, najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje i Ane Nemanjić, kćerke carigradskog imperatora Romana. Još kao dete je obožavao i redovno prisustvovao crkvenim službama, a ikone su ga posebno zanimale. Kada mu je bilo 17 godina, upoznao je jednog monaha i s njim se ubrzo uputio ka manastiru Svetog Pantelejmona na Svetoj gori, napustivši očevu kuću. U tom manastiru se zamonašio 1192. godine kada je i dobio ime Sava.
Godine 1196. veliki župan Stefan Nemanja napušta svoje kraljevstvo – Rašku, i pridružuje se sinu u manastiru Studenica, gde postaje monah i dobija ime Simeon. Iste godine i Rastkova majka Ana je napustila svoj dotadašnji život i zamonašila se, postavši Anastasija. Dve godine kasnije, Sava i Simeon osnivaju manastir Hilandar na Svetoj gori. Simeon je preminuo 1199. godine, a samo nekoliko meseci kasnije proglašen je svetiteljem.
Početkom 13. veka Sava je postao đakon i sveštenik Hilandara, a zatim i arhimandrit u Solunu. Kada se 1207. godine vratio u Srbiju, sa sobom je poneo i mošti svog oca, svetog Simeona i tako se izmirio s ranije zavađenom braćom Stefanom i Vukanom. U narednom periodu, tokom prvih decenija 13. veka, srpska država je doživela procvat pod vladavinom Nemanjića. Naime, 1217. godine Savin najstariji brat, Stefan bio je krunisan i tako postao Stefan Prvovenčani, a 1219. godine ekumenski patrijarh je na dvoru Vizantijskog carstva, u Nikeji, Savu proglasio prvim srpskim arhiepiskopom. Zahvaljujući Savi, Srpska pravoslavna crkva je postala autokefalna, tj. samostalna crkva koja ne zavisi od drugih crkava.
Sava je 1220. godine objavio prvi srpski Nomokanon, pravni zbornik koji obuhvata crkvene i građanske zakone koji se odnose na crkveno-pravnu problematiku. Godinu dana kasnije, osnovao je zajedno sa Stefanom Prvovenčanim crkvenu skupštinu ili savet, koji je zastupao verovanja hrišćanske pravoslavne crkve.
U prilog moći arhiepiskopa Save govori i činjenica da je 1228. godine nekim čudom uskrsnuo svog preminulog brata Stefana, čije se mošti danas nalaze u manastiru Studenica. Iste godine je Sava krunisao Radoslava, a 1234. godine i Vladislava – sinove svoga brata.
U manastiru Žiči, koji je izgradio Stefan Prvovenčani, Sava je 1234. godine svoju titulu arhiepiskopa predao svom učeniku Arseniju, i tako ga proglasio drugim srpskim arhiepiskopom.
Nakon toga, Sava kreće na put, sa željom da svoj život završi lutajući nekom nepoznatom zemljom. Proputovao je Palestinu, Siriju, Persiju, Vavilon, Egipat i Anatoliju i u svakom od ovih predela obišao sveta mesta, razgovarao s velikim isposnicima i sakupljao mošti svetaca. U Trnovu, prestonici Bugarskog kraljevstva, razboleo se i preminuo 27. januara 1236. godine.
Posle nekoliko neuspelih pokušaja, kralju Vladislavu je napokon pošlo za rukom da prebaci mošti svetog Save u manastir Mileševa, negde oko 1237. godine. Krajem 16. veka Turci Osmanlije su spalili Savine mošti na vračarskom nasipu u Beogradu, gde se danas nalazi jedna od najvećih pravoslavnih crkava na svetu, Hram Svetog Save.
Zaveštanje svetog Save je i dan danas prisutno u tradiciji pravoslavne crkve slovenskih naroda. On je najveći srpski prosvetitelj. On je čovek koji je osnovao manastir Hilandar i koji je svojom čvrstom verom u Boga, verovao i u ljude, povezivao ih i osvetljavao im životne puteve. Značajan je i kao pisac prvog srpskog Nomokanona, Žitija Svetog Simeona, Studeničkog i Hilandarskog tipika. O njemu su napisane mnogobrojne pesme i narodne umotvorine, a dan njegove smrti, 27. januar, obeležen je kao praznik svih škola i mnogih pravoslavnih vernika.
Narodne umotvorine
Sveti Sava u prosjacima
Preobuče se Sveti Sava u prosjačko odijelo pa pođe po svijetu da okuša ljude. Tako dođe jednom prosjaku, koji nije imao nigđe ništa, pod dragim Bogom, nego je bio sav u živoj rani, gđe su se bili i crvi zakotili. Kad ga Sveti Sava zamoli da mu što udijeli, prosjak mu reče: „Ja ti nemam ništa dati do ovih crva“, pa se maši rukom, te izvadi iz rane punu šaku crva i dade prosjaku Savi, jer je znao da ne valja prosjaka odbiti. Sveti Sava primi crve, koji se u njegovoj ruci pretvoriše u žute dukate. On ih vrati bolesnome prosjaku, pa se za nj pomoli Bogu i spase ga muke i nevolje.
Sveti Sava blagoslovio vino
U ono vrijeme, kad je Sveti Savo po zemlji hodao, uputi se deset nadničara da beru vinograd. Kad dođu u vinograd rećiće starješina: „E, dobri ljudi, jesmo li svi na okupu?“ Onda počne brojati jednog po jednog, a sebe ne ubroji; I drugi su brojali isto tako, pa opet uvijek devet pa devet. Ne znajući šta će, pođu putem da pitaju koga za izgubljenog druga. Po sreći sretu Svetog Savu. „Za Boga, svešteniče, jeda nam jednoga druga? Pošlo nas je u borbu deset, a sad nas samo devet“. Sveti Savo im reče, da ih ima deset, ali oni ne mogu da vjeruju. On im onda reče, da poskidaju kape i da ih prebroje. Kad nadničari to učine uvjeriše se, da ih je deset. Zahvališe onda svetitelju od srca, a on njima reče: „Da ste blagosloveni vi i vaš rad! Od lozova roda srebro se pretvorilo! Vinska se čaša krstom ponosila! Đe se vino pilo krst se ne zaboravio!“
