Platon

Jedan od najpoznatijih filozofa Antičke Grčke, Platon, autor je mnogobrojnih radova koji su tokom istorije imali nemerljiv uticaj na zapadnu civilizaciju.

On se u svojim radovima bavio istraživanjem tema kao što su pravda, lepota i jednakost, a uključivao je i diskusije o estetici, političkoj filozofiji, teologiji, kosmologiji i filozofiji o jeziku. Platon je osnivač Akademije u Atini, prve institucije za visoko obrazovanje u zapadnom svetu.

Poreklo

Zbog nedostatka preciznih izvora iz perioda u kom je živeo, činjenice o Platonovom životu konstruisali su njegovi učenici, a potom i savremeni istoričari, iz dela koja je ostavio za sobom. Pretpostavlja se da je godina Platonovog rođenja 428. godina p.n.e. Oba njegova roditelja potiču iz grčkih aristokratskih porodica. Njegov otac Ariston, potomak je kraljeva Atine, a majka Periktiona potiče iz ugledne porodice državnika.

Kao i mnoge dečake istog društvenog staleža i Platona su podučavali najbolji predavači. Lekcije koje je učio bavile su se teorijama koje su postavili Pitagora i Parmenid. Najverovatnije su njihove teorije postavile temelj Platonovim studijama o metafizici (učenje o prirodi) i epistemologiji (učenje o saznanju).

Platonov otac umro je kada je on još uvek bio mali, a njegova majka preudala se za svog ujaka, grčkog političara i ambasadora Persije. Platon je imao dva brata, sestru i polubrata. Članove porodice često je spominjao u svojim dijalozima, zbog čega istoričari pretpostavljaju da se ponosio svojim poreklom.

Platonove životne prekretnice

Kao mladić, Platon je iskusio dva događaja koja su odredila dalji tok njegove sudbine. Prvo, upoznao je grčkog filozofa Sokrata. Sokratovi dijalozi i debate toliko su impresionirali Platona da je odlučio da postane njegov učenik i posveti svoj život izučavanju ideja vrline i formiranju plemenitog karaktera. Drugi značajan događaj bio je Peloponeski rat između Atine i Sparte, u kom je Platon učestvovao između 409. i 404. godine p.n.e. Poraz Atine značio je i prestanak demokratije koju su Spartanci zamenili oligarhijom (vladavinom nekolicine).

Nakon što je demokratija ponovo uspostavljena, Platon je razmišljao o političkoj karijeri, ali je pogubljenje Sokrata 399. godine p.n.e. bilo razlog zbog kog je odlučio da se do kraja života posveti filozofiji.

Nakon Sokratove smrti, Platon je proveo dvanaest godina putujući Mediteranom, učeći matematiku u Italiji, a geometriju, geologiju, astronomiju i religiju u Egiptu. U ovo vreme počeo je da piše. Istoričari su njegove radove razvrstali po periodima u kom su nastali, tako da se može govoriti o ranom, srednjem i kasnom periodu Platonovog pisanja.

Tri perioda pisanja

Rani period javlja se u doba Platonovih putovanja (od 399. do 387. godine p.n.e.). Njegovo delo „Odbrana Sokratova“ nastalo je ubrzo nakon Sokratove smrti, a u njemu se vidi jasan uticaj Sokratovih učenja. Drugi spisi iz ovog perioda uključuju dela „Protagora“, „Eutifron“, „Hipija I”, „Hipija II” i „Ijon“.

U drugom, srednjem periodu, Platon piše o svojim idejama i idealima o pravdi, hrabrosti, mudrosti i skromnosti koju treba da poseduju pojedinac i društvo. Delo „Država“, napisano u ovom periodu, govori o pravednoj državi kojom vladaju kraljevi-filozofi.

U poslednjem, trećem periodu, Sokratov uticaj skoro da se i ne oseti pošto se Platon posvetio svojim metafizičkim idejama iz mladosti. On istražuje ulogu umetnosti, plesa, muzike, drame i arhitekture, kao i etike i morala. U svom delu „Teorije forme” Platon sugeriše da je jedino svet ideja stvaran a da je svet koji doživljavamo čulima obmanljiv i promenljiv.

Osnivanje Akademije

Platon je osnovao visokoškolsku instituciju, Akademiju, oko 385. godine p.n.e. Škola se nalazila u Atini, a radila je sve do 529. godine n.e. kada ju je zatvorio rimski car Justinijan I, plašeći se da je ona izvor paganizma i da predstavlja pretnju hrišćanstvu. Na Akademiji izučavala se astronomija, biologija, matematika, politička teorija i filozofija. Platon se nadao da će Akademija postati mesto koje će budućim liderima pomoći da otkriju najbolje načine za vođenje grčkih gradova-država. Jedan od najboljih učenika na Akademiji bio je Aristotel, kome je Platon postao mentor.

Poslednje godine života

Platon je poslednje godine svog života proveo posvećen Akademiji i pisanju. Okolnosti pod kojima je umro nisu sasvim jasne, ali se pretpostavlja da je preminuo u Atini oko 348. godine p.n.e. Neki istoričari tvrde da je preminuo na jednom venčanju, dok se drugi slažu da je umro u snu.

Platonov uticaj na filozofiju i ljudsku prirodu rasprostranjen je, kako u njegovoj domovini Grčkoj, tako i širom sveta. Njegovo isticanje značaja matematike u obrazovanju pokazalo se od suštinske važnosti za rezumevanje vasione, a njegove ideje o pravednom društvu i jednakosti pojedninaca osnova su moderne demokratije.