Ruđer Josip Bošković
Ruđer Josip Bošković je znameniti srpski fizičar, astronom, optičar, matematičar, filozof, pesnik, teolog i diplomata. Jedan je od najznačajnijih naučnika svoga vremena, a uvršćen je među sto najznamenitijih Srba svih vremena.
Rođen je u Dubrovniku, 18. maja 1711. godine, kao šesti sin i osmo dete u porodici. Njegova porodica sa očeve strane potiče iz sela Orahova Dola iz Hercegovine. Otac mu je bio Nikola Bošković, poznati trgovac srpskog pravoslavnog porekla. Majka mu je bila Pavla Betera. Školovao se u školi Isusovačkog kolegijuma u Dubrovniku.
U desetoj godini ostaje bez oca i 1725. godine odlazi u Rim kao četrnaestogodišnjak sa svojim profesorima gde menja svoje ime i nastavlja školovanje. Tu je tri godine izučavao filozofiju, matematiku i fiziku, što mu je omogućilo da ispolji svoj talenat za prirodne nauke. U Rimu je studirao i logiku, Aristotelovu fiziku i metafiziku, euklidsku matematiku, nešto astronomije i etiku. Bila je očigledna njegova sklonost ka matematici i fizici.
Prvu naučnu raspravu „O sunčevim pegama” objavio je 1736. godine, a zatim i rasprave iz optike, astronomije i trigonometrije. Ruđer Bošković je, između ostalog, tvorac jedinstvenog zakona sile, koji predpostavlja da postoji ne samo privlačenje (Njutnov zakon) nego i odbijanje u naizmeničnom menjanju na malim rastojanjima među telima. Smatrao je da su osnovni elementi materije čestice bez dimenzija i da su one izvor sile.
Svoj zakon privlačno-odbojnih sila Bošković je prikazao poznatom krivuljom, nazvanom Boškovićevom krovuljom. Njegova teorija je ponudila novi pojam stvarnosti i dala novu sliku sveta. Jedan nemački filozof kazao je da je Boškovićeva teorija najveći trijumf nad čulima koji je dosad na Zemlji postignut.
Vreme i prostor, nasuprot Njutnu, smatrao je relativnim, pa se s pravom može nazvati pretečom Alberta Ajnštajna. Pronašao je dva geometrijska metoda za određivanje elemenata Sunčeve rotacije na osnovu posmatranja položaja tri tela, zatim je izračunao dimenzije i spoljašnost Zemlje. Otkrio je geometrijski model izračunavanja putanja kometa. Iskazao je svoj matematički talenat veoma rano kada je još kao student objavio svoj prvi naučni doprinos trigonomeriji. Objavio je veliki broj radova iz sverne trigonomtrije i statističkih metoda u fizici. Svoje matematičke studije i rezultate ovekovečio je u više knjiga, udžbenika i mnoštvo naučnih radova. Godine 1753. otkrio je nedostatak atmosfere na Mesecu.
Nakon završenih studija Bošković je bio nastavnik u nižim zavodima Isusovačkog kolegija, nastavljajući studije teologije. Kada je njegov bivši profesor Borgondio 1740. godine primio dužnost Bošković je preuzeo na Rimskom kolegijumu lektorat matematike. Po završetku studija teologije zaređen je za sveštenika, ali je i dalje ostao na Kolegijumu da predaje matematiku i da bi se mogao posvetiti naučnom radu.
Iako je svojim obrazovanjem Bošković stekao široko znanje iz nauke, filozofije i teologije, u suštini je njegov naučni rad uvek bio okrenut praktičnim ciljevima. Godine 1742. radio je u timu matematičara koji su se bavili obnovom kupole bazilike Sv. Petra u Rimu, a godinu dana kasnije istraživao je čvrstoću apside u istoj crkvi. Njegov savet tražila je Marija Terezija vezano za statističke probleme bečke dvorske biblioteke. Osnovao je astronomski opservatorijum u Breri, blizu Milana.
Bošković se bavio različitim problemima i to sa velikim uspehom, što pokazuje univerzalnost njegove stručnosti i kao pedagoga i kao naučnika. Merio je dužinu meridijana između Rima i Riminija, ispitujući i gravitaciju na raznim mestima. Izradio je novu kartu papske države. O navedenim istraživanjima objavio je pet knjiga. Napravio je veliki broj različitih instrumenata koja služe preciznim geodezijskim merenjima.
U Beč odlazi kao stručnjak za geodeziju, gde ja radio kao savetnik u sporu oko pograničnih voda između Luče i Toskane. Kada je spor rešio u korist Luče, kao nagradu dobio je od njih “plemićku titulu”. U Beču je 1758. godine završio pisanje dela “Teorija prirodne filozofije”.
Bez obzira što je u svom delu Bošković jasno istakao svojstvo duha i materije kao osnove prirode, njegova teorija nije bila u skladu sa učenjem crkve, a posebno nije bila prihvatljiva isusovcima.
Bošković je bio čest gost Akademije nauka u Parizu gde je i boravio šest meseci. Postao je dopisni član Akademije nauka. Nakon boravka u Parizu, odlazi u Englesku gde je radio različita geodeska merenja. U Engleskoj je izabran za člana Kraljevskog društva.
U inostranstvu najčešće nisu bili prijateljski raspoloženi prema isusovcima, ali to se nije isprečilo Ruđeru na putu kroz Evropu. Njega su pre svega smatali naučnikom.
Manje je poznato da je Bošković uz nauku i filozofiju doprineo i nekim drugim područjima života. Nadarenost za književnost nasledio je od dede sa majčine strane. Pisao je pesme na latinskom, ali i na srpskom jeziku. U Londonu je 1760. godine objavio spev „Pomračenje Sunca i Meseca” na latinskom, koji je bio posvećen Kraljevskom društvu. Tim spevom je postao slavan među evropskim pesnicima, kao što je već bio poznat među evropskim naučnicima.
Oko Ruđera Boškovića su se otimali univerziteti, dvorovi i države. Na poziv prijatelja Bošković prelazi u Pariz gde dobija visoko plaćeno mesto direktora marinske optike, a tada je dobio i francusko državljanstvo.
Umro je 13. februara 1787. godine u Milanu i sahranjen je u crkvi Sv. Marije Padone.
