Freska kralja Milutina

Život kralja Milutina

Stefan Uroš II Milutin bio je srpski kralj između 1282. i 1321. godine, pripadnik dinastije Nemanjić i jedan od najmoćnijih vladara Srbije u Srednjem veku. Rođen je 1253. godine kao najmlađi sin kralja Stefana Uroša I i Jelene Anžujske. On je prvi kralj koji je postigao ozbiljan politički uticaj u regionu, koji je sklopio ofanzivne saveze, ali i koji je bio meta jakih saveza okolnih država.

Podigao je mnoge manastire i crkve, od kojih je najznačajniji za srpsku kulturu manastir Gračanica. Kao i većinu monarha iz ove dinastije, Milutina je nakon smrti 29. oktobra 1321. godine Srpska Pravoslavna Crkva proglasila svecem i od tada je u istoriji poznat kao Sveti kralj Milutin.

Na vlast je stupio neočekivano, u 29. godini života, nakon što se njegov brat, kralj Stefan Dragutin, odrekao vlasti. Ubrzo nakon krunisanja 1282. godine, Milutin je napao vizantijsko tle u Makedoniji, uključujući i prestonicu Skoplje, koja je pala pod njegovu vladavinu. Tadašnji vizantijski car, Mihajlo VIII Paleolog, spremao se da objavi rat Srbiji. Umro je pre nego što je uspeo da obavi pripreme, ali je rat ipak započet pošto ga je nasledio Andronik II Paleolog.

Milutin je sa svojim bratom Dragutinom u toku rata napredovao duboko u vizantijsku teritoriju, čak do Kavale u Grčkoj. Narednih petnaest godina odigravao se rat između dve države, sve dok 1299. godine nije potpisan sporazum mira. Car Andronik II Paleolog dao je Milutinu svoju najmlađu kćer Simonidu za ženu kao simbol garancije mira, a Milutin je zadržao osvojene vizantijske teritorije kao njen miraz. Simonida je bila četvrta žena kralja Milutina pa se on zbog svog burnog bračnog života neretko poredi sa ozloglašenim engleskim kraljem, Henrijem VIII.

Nakon sklapanja mira sa Vizantijom, počele su nesuglasice između Milutina i njegovog starijeg brata Dragutina Nemanjića. Dragutin je u međuvremenu vladao teritorijom od Braničeva do reke Bosne na zapadu, sa Beogradom kao prestonicom. Braća su se na krv i nož zavadila i njihova svađa, sa sporadičnim pomirenjima, potrajala je do Dragutinove smrti 1314. godine.

Sukob sa sinom – Stefanom Dečanskim

Dok su bili u zavadi, Milutin je postavio svog sina Stefana Dečanskog za gospodara u Zeti (Crnoj Gori). To je značilo da će Stefan Dečanski biti naslednik srpske krune, a ne Dragutinov sin Stefan Vladislav II kome je kruna po pravu pripadala. Nakon bratovljeve smrti, Milutin je nastavio da pokazuje svoju vladarsku nadmoć prisvojivši njegove teritorije, uključujući i Beograd, i osvajavši mnoge druge. Međutim, 1319. godine, mađarski kralj Karlo I Robert povratio je vlast nad Beogradom i banovinom Mačvom dok je Milutin nastavio da drži teritoriju u Braničevu.

1314. godine je Milutinov sin Stefan Dečanski kovao pobunu protiv svog oca zbog provizantijske politike. Iako je pobuna imala sve izglede da uspe, to se ipak nije dogodilo. Izgleda da je Milutin naslutio šta se dešava i pokušao da započne pregovore sa Stefanom, ali ih je ovaj odbio i podigao se na oružje. Međutim, Milutin je, sudeći prema izvorima, uspeo mnogo brže da okupi vojsku i sa njom je krenuo ka Zeti na Stefana. Snaga Milutinovih trupa u odnosu na one koje je u tom trenutku uspeo da okupi njegov sin bila je drastično veća, zbog čega se on pred njima povukao sa druge strane reke Bojane i prihvatio pregovore koje mu je Milutin, ponovo, ponudio rečima:

“Čedo moje milo i srdačno, zovem te i ne odazivaš mi se. U žalosti mojoj izgleda mi da si blizu mene, no pružam ruku i ne nalazim te. Mnoge suze čine mi slepoću i ljutim bolom cepa mi se srce zbog tvoga razlučenja i deli me plamenovima od mnogog uzdisanja. Zar to beše čedo moje, čemu se ne nadah od tebe? No dođi, dragi sine moj, da se uteši starost moja.”

On je izašao na kolenima pred oca i molio je za milost, ali je Milutin bio nemilosrdan. Nakon što ga je razbaštinio, naredio je da se njegov sin okuje i u lancima sprovede u Skoplje. Tu je u tamnici, posle nekog vremena, po očevoj naredbi oslepljen (po nekim izvorima na zahtev kraljice Simonide), čime je Milutin planirao da ga onesposobi za eventualnog vođu nezadovoljne vlastele, pošto je prema srednjovekovnim shvatanjima kao slep bio nesposoban za upravljanje državom. Međutim, kasnije će se ispostaviti da je Stefan oslepljen samo delimično ili bolje reći privremeno, ali je to od Milutina vrlo vešto skrivao. Ne zna se kako je tačno spašen vid Milutinovom sinu i pored kraljevog naređenja, ali se pretpostavlja da je dželat potplaćen ili da je po sredi zavera protiv kraljeve odluke.

Milutin je posle toga navodno, slepog Stefana sa suprugom Teodorom i dva sina poslao u izgnanstvo u Carigrad kod svog tasta Andronika II. Do kraja Milutinove vladavine, smatralo se da će njegov najmlađi sin preuzeti tron, ali u proleće 1321. Stefan Dečanski se vraća u Srbiju gde mu otac daje pomilovanje.

Tokom jeseni iste godine, Milutin pada u postelju, pogođen bolešću koja mu oduzima moć govora. Izdahnuo je 29. Oktobra 1321. godine u svom dvorcu u Nerodimlju, nedelju dana nakon završetka Gračanice. Njegova iznenadna bolest i nesređeno pitanje naslednika, stvorili su pravi metež u državi tako da su pljačkaške čete napale čak i sprovod koji je prenosio njegovo bogato ukrašeno telo iz Nerodimlja u njegovu zadužbinu, manastir Banjsku.